Wp/sjos/Kemî
Kemî âf sjaidkâd ite detîrfaitesjop dî sagh ragh âp disigh studî fod sobstolag ad bú fod tof, kemisk frogerag dî plots fadj oges bepoul obstadjaghhaid ad fotbotaghhaid dîe dorút kid destilais. Kemî ite stôsk frefodj bad láveslais ad fizik. Tok fod faitesjop dá fbadj ite (respektîwlak) biokemî ad fizikkemî. Augh bad oges detîrfaitesjop seid on disigh ghradsflok dû diciplîn odstoge fîe geokemî ad komputational kemî.
Oule tof bestaitje út atom dî kemisk badjag bad aid odghod tut ghreutes ghrup. Tof dî bestaitje út atom fod aitje igkel sôst âf kemisk element dâme igkelfaudagh tof. Tof dî bestaitje út bais atomsôst dâme sobghstal tof. Atom bestaitje út ontoul proton, neutron ad elektron. Teutoul ontoul proton ite âbes ghlîk od ontoul elektron. Hîdôi ite molekul elektrisk neutral. Atom kide hais elektron dail bad aid an dit ite bozas fais kemisk badjag. Kide ogessjîd bok ad bedais feurâp elektron ghdail fais. Fidais elektron ghlîklak tâse tvai bûratom ghdail fais spráke fod kovalent badjag. Elektron kide oghtes aifes bais as tvai atom ghdail fais. Ad betoul ite souls sprok fod ede sai fod elektron fdail aifes oul atom. Fdailag kide augh odghlîk seid feubî elektron ghdaildelak aifesghdrogh fais fod aid dod oges atom. Spráke don fod ionogen badjag. Fidais substantîw sobghfaigh fais soges date molekulár struktîr fod fsjaledj komponent dodôi froges spráke fod ede bigsel.
Kemisk fbadjag kide tut stodj kob dais adfôskag fod befaisbail freheugh temperatîr, laigh, tsralag, oges adflud fod katalisator, strolag âf drâk. Sobs ite aidfaudagh fágh sobfaighag fod reaktant feudôi kemisk reaktîw odstaitje. Bî kemisk reaktîw froges de fîs feurâp fsjaledj atom od aid ghbodj seid. Reaktîw kide bîsâdjes logkseb flaup (fîe ruste fod auteu) âf sjûs blaksebsdoul, fîe odplâf fod dinamît. Augh ad laghob fod lávedj bais fadje fdúredj asimilatîw (âpbú) an disimilatîw (ofbrok) fod fbadjag plots. Ghsoblak fais date toffaselag ghdâm.
Ofsâdjeslak kemisk element fais odghdû bad kemisk simboul, baistoul ais lotes âf ais tvai lotes fod letîds dob fais de tof. Faisbaild: 'C' fais 'keultof' (carbonum) ad 'Fe' fais 'îzes' (ferrum). Oule bekidj element (odghfais 112) kide âp logisk fîs fais ghrogsjak dôi ad periodiksisteim ghplots fais. Odghfais 92 element kobe augh an detîr fais (tut uran); aiferagh seid oulaid ad laboratorî ghbok ad foule baistoul ad fraktîw fod sekond fodsoulf úteraid (radioaktif frefoul).